De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit is ook in 2022 in uw gemeente enthousiast pleitbezorger geweest voor ruimtelijke kwaliteit. De gemeenteraad heeft ons de opdracht gegeven te adviseren op basis van de gemeentelijke beleidskaders. Met dit jaarverslag legt de commissie verantwoording af aan de gemeenteraad over de onafhankelijke advisering in 2022.

Naast aandacht voor de bemensing, de werkwijze en de aantallen adviezen presenteren wij een bloemlezing van adviezen waarmee we de gemeenteraad inzicht geven in hoe de gesprekken in onze commissie met initiatiefnemers, ontwerpers en ambtenaren van de gemeente worden gevoerd. We proberen daarbij in beeld te brengen wat het effect is van deze advieswerkzaamheden.

In de meeste gevallen zijn we in staat om in één of meerdere besprekingen te komen tot een positieve advisering, waarbij de inzet is om zo dicht mogelijk te blijven bij de wensen van de initiatiefnemer en ook de gemeentelijke beleidsambities zoveel mogelijk recht te doen. In de praktijk levert dit in de meeste gevallen goede plannen en tevreden initiatiefnemers op.  Slechts een enkele keer wordt een aanvraag op grond van onze adviezen geweigerd en meestal is er dan ook iets anders aan de hand, zoals strijd met het bestemmingsplan of ander beleid.

Uit de serie Het maakbare landschap. Loek Buter

Omgevingswet en verder

De invoering van de Omgevingswet is wederom uitgesteld.  Dit neemt niet weg dat de meeste gemeenten in Noord-Holland hebben besloten de cultuurverandering die samenhangt met deze nieuwe wet onverminderd voort te zetten. De voorbereidingen om bestaande processen in het gemeentehuis te moderniseren, meer integraal naar plannen te kijken en ook de kwaliteit van de leefomgeving eerder bij planontwikkeling bespreekbaar te maken, zijn vrijwel overal in volle gang. Experimenten met omgevingstafels en de nieuwe verbrede gemeentelijke adviescommissie zien we vrijwel overal terug. Ook in uw gemeente is de instelling van de gemeentelijke adviescommissie als opvolger van de huidige commissie goed voorbereid. In vrijwel alle gemeenten is ervoor gekozen om de commissie een bredere taakomschrijving te geven om een goede omgevingskwaliteit te bereiken.

Er is in de wet een belangrijker plaats ingeruimd voor de cultuurhistorische aspecten. De commissie heeft deze expertises in beginsel in de gelederen en kan anders altijd een beroep doen op één of meerdere specialisten, verenigd binnen de MOOI Noord-Holland erfgoedcommissie.

Met de komst van nieuwe vormen van planbegeleiding wordt ook steeds vaker een beroep gedaan op individuele leden van de adviescommissie om onder verantwoordelijkheid van de commissie aan vroege planadvisering mee te doen. Hiertoe neemt de commissie een mandaatbesluit. De snelheid en efficiëntie van de advisering kan hiermee toenemen en in geval van twijfel kan de gemandateerde terugvallen op de commissie.

In 2022 hebben in maart de gemeenteraadsverkiezingen plaatsgevonden. Meestal leidt dit ertoe dat wat later in het jaar met de gemeente wordt teruggekeken op het voorgaande jaar. In 2023 zal het jaarverslag over 2022 weer eerder in het jaar onderwerp van gesprek worden.  Wellicht is er dan voor nieuwe raadsleden een gelegenheid om met de adviseurs in deze commissie kennis te maken. Bijvoorbeeld via een bezoek aan de vergadering of door middel van een excursie langs bijzondere plannen. Wij werken daar met plezier aan mee.

‘De druk op de ruimte in Nederland is groot. We willen voldoende duurzame en betaalbare woningen, klimaatbestendige landschappen, meer biodiversiteit en natuurherstel, de omslag naar kringlooplandbouw, overstappen op schone energievoorziening, behoud van ons cultureel erfgoed en onze identiteit. We moeten en willen heel veel op een klein oppervlak. Het lijstje claims is haast oneindig. Dat vraagt om het maken van keuzes, het slim combineren van opgaven en sturing van het Rijk om onze ruimte eerlijk te verdelen….

Goed rentmeesterschap staat hierbij voorop: de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Zodat onze kinderen en kleinkinderen ook nog kunnen genieten van een mooi, groen, gezond en leefbaar Nederland, maar ook hun boterham kunnen verdienen en nog een betaalbare woning kunnen vinden.’

Minister Hugo de Jonge; kamerbrief Programma’s Uitvoering NOVEX en Mooi Nederland, 6 juli 2022.

In bovenstaand citaat geeft onze Minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening (VRO) Hugo de Jonge precies weer waar het in de komende periode in ons compact georganiseerde land om draait. In een verdere aanscherping van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) introduceert hij de programma’s NOVEX en Mooi Nederland, onder andere gericht op verdere gebiedsgerichte concretisering en versnelling van de uitvoering. We zijn alleen goede rentmeesters van ons kwetsbare landschap als we de balans bewaren tussen het slim omgaan met ruimtevragers en de kwaliteit van onze leefomgeving. Het is verheugend dat de rijksoverheid de regierol wil nemen en hierbij een belangrijke rol toekent aan de doelstelling van ruimtelijke kwaliteit, goed verwoord in het programma MOOI Nederland.

Onze koepelorganisatie, de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit, formuleerde vijf onmisbare punten bij de uitvoering van Mooi Nederland: brede aanpak, voortdurende dialoog, stellingname en regie, laat iedereen meedoen en zie de inrichting van ons land als culturele opgave. Bij dat laatste schrijft de Federatie: “Mooi Nederland bouwt voort op bestaand Nederland. Dat is het startpunt. Er is geen tabula rasa. Het gaat om een zorgvuldige transformatie van wat bekend, vertrouwd en geliefd is. Het is het respectvol vóórtzetten van de voortdurende verandering die inherent is aan een levende cultuur.”

Hierbij is een brede benadering en een vroegtijdige agendering van ruimtelijke kwaliteit cruciaal. Naast gebruikswaarde en belevingswaarde zal ook een steeds grotere rol voor toekomstwaarde centraal staan. Kan iets nog wel mooi zijn als het niet ook duurzaam, circulair volhoudbaar is? Bij deze opgave voelen we ons als adviesorganisatie, met ruimtelijke kwaliteit als resultante, als een vis in het water.

Het plan dat voorgelegd wordt kent duidelijke ambities, qua architectuur en qua duurzaamheid: een woning voornamelijk uit hout bestaat en met een bijzondere vormgeving. De commissie twijfelt niet aan de kwaliteiten, maar vraagt zich af of deze woning wel passend is in de omgeving. Het plan voldoet op een aantal punten niet aan de gemeentelijke welstandsnota. De woning zal door zijn ligging namelijk ook de aandacht gaan trekken. De duurzaamheidsambities zijn te waarderen, maar zijn ook mogelijk in aansluiting op de uitgangspunten van de welstandsnota.

In een tweede overleg heeft het ontwerp aan de voorkant meer het beeld van een voorgevel met een kap gekregen. Daarachter krijgt de woning een ronde gebogen kap. De gevels zijn van hout, maar de houten delen worden nu horizontaal geplaatst om meer te lijken op het metselwerk van de buurpanden. Op de kap worden leien geplaatst om aan te sluiten bij de buurpanden met pannenkappen. De commissie heeft waardering voor de aanpassingen, maar mist nog een verfijning naar de openbare weg toe. Misschien kan er iets met de kleur gedaan worden om het te laten voegen in de omgeving. En wellicht kan er nog een nuance in de houten gevelbekleding komen met een ander afwijkend, duurzaam materiaal.

Impressie vanaf de straat eerste plan, Natrufied Architecture

Impressie vanaf de straat gewijzigd plan, Natrufied Architecture

De herontwikkeling van het GGZ terrein is al eerder gepresenteerd aan de ARK. In 2022 worden de plannen concreter. De commissie krijgt drie zaken te beoordelen: de nieuwbouw van een pand met zorgfunctie (HIC gebouw), de gedeeltelijke vernieuwing van een bestaand gebouw (FPA gebouw) en de terrein inrichting van de noordflank van het GGZ terrein.

Aangezien het om een voor Heiloo belangrijke locatie gaat met een aantal monumenten op het terrein, worden de plannen eerst ook in aanwezigheid van de erfgoedleden van de commissie besproken.

In alle gevallen gaat het om zorgvuldig ontworpen plannen. Het HIC gebouw kent een meer eigentijdse vormgeving en andere materiaalkeuze dan het FPA gebouw en gaat meer op in het landschap. Het FPA gebouw is een gedeeltelijke vernieuwing van het bestaande en sluit daarom meer aan bij het bestaande, oudere gebouw. De commissie vraagt wel aan de landschapsarchitect om het gebouw meer te betrekken in de voorgestelde terreininrichting. In deze terreininrichting wordt ook een nieuw energiegebouw voorgesteld, naast een bestaande kleinere trafo. De commissie betreurt het dat deze gebouwtjes op een belangrijke zichtas komen te staan. Verplaatsing is helaas niet mogelijk. De gekozen uitvoering zal daarom belangrijk zijn.

Impressie HIC gebouw, Mecanoo Architecten

Plattegrond noordflank GGZ terrein, Boekel tuin en landschap X Studio Blad X Gryllus

Energiegebouw GGZ terrein, Boekel tuin en landschap X Studio Blad X Gryllus

Wie kent het pand niet aan de Westerweg? Ooit werden hier ruiterspullen verkocht en stond er zelfs een opgezet paard in de ruimte. Het staat al een paar jaar leeg. De stedenbouwkundige van de gemeente heeft een aantal malen met de commissie van gedachten gewisseld over de toekomst. Er is in 2022 een schetsplan ingediend. Het bedrijfspand met twee appartementen wordt veranderd tot zes nieuwe appartementen en twee bestaande.

Het gebouw is een “vreemde eend in de bijt” in de omgeving. In de uitwerking wordt dit beeld ook gebruikt. Door het gehele gebouw een upgrade te geven en wellicht te stuken is volgens de commissie sprake van een bijzondere invulling. Als afwijkend gebouw in deze woonomgeving is er sprake van een passend concept. De omwonenden staan achter de plannen in deze vorm. Bij een definitieve aanvraag zal het zaak zijn om de detaillering, materiaal- en kleurgebruik consistent uit te werken. De commissie vraagt ook aandacht te schenken aan de inrichting van de voortuinen om te voorkomen dat het verrommelt met schuttingen en bergingen. Verduurzaming kan bereikt worden met zonnepanelen en groen dak.

Bestaande situatie, Google Maps 2022

Aanzicht zijgevel en achtergevel, Huizon Vastgoed

De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2022 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W.

Adviezen ruimtelijke plannen, kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling
In 2022 is de commissie betrokken geweest bij een aantal ruimtelijke plannen, zoals de opstelling van het beeldkwaliteitsplan voor het bouwen van 56 woningen in het kader van de
herontwikkeling van het caravan- en bungalowpark Duinzicht.

Beeldkwaliteitsplan Duinzicht, MB Architecten

Ondersteunende activiteiten
De adviseurs van MOOI Noord-Holland doen meer dan hun werk in de gemeentelijke adviescommissies. Wij ondersteunen vrijwel alle gemeenten in Noord-Holland bij het behoud en de ontwikkeling van omgevingskwaliteit. Voor Heiloo hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:

Procesbegeleiding: de stedenbouwkundigen van de BUCH schakelen regelmatig een adviseur van MOOI Noord-Holland in voor een zogenaamd Vooroverleg Omgevingskwaliteit (VOK). In een vroeg stadium kan de stedenbouwkundige een overleg plegen met één van de adviseurs. In de regel is dit de gemandateerde van de commissie. In 2022 betrof het onder andere een bedrijfspand in de Boekelermeer.

Ook de Kwaliteitsteams vallen onder de procesbegeleiding. De gemeente heeft in oktober 2019 het Q-team Zandzoom Heiloo ingesteld. Ron Baltussen, als lid van de ARK Heiloo, heeft het lidmaatschap hierin. Er is een regeling opgesteld waarin de afspraken staan Periodiek wordt aan de voltallige commissie gerapporteerd en in geval van twijfel wordt deze geraadpleegd.

• Omgevingsgesprekken: bijvoorbeeld de ervenconsulent of stolpenconsulent. De gemeente heeft in het verleden hier verschillende malen gebruik van gemaakt.
• Beleidsontwikkeling: de gemeente Heiloo heeft de opdracht gegeven om de huidige welstandsnota te actualiseren tot een heldere, compacte en bruikbare nota, met een vergelijkbare opzet en structuur als de nieuwe nota’s van de overige BUCH gemeenten. Er ligt intussen een concept.

Verder houdt het Steunpunt van MOOI Noord-Holland zeer regelmatig bijeenkomsten, lezingen en workshops waarbij ambtenaren kunnen aansluiten. Een deel van de bijeenkomsten wordt digitaal gehouden, maar er zijn ook symposia en excursies om zaken nader toe te lichten. Ambtenaren van de gemeente Heiloo zijn aanwezig geweest bij bijeenkomsten over onder andere de kerkenvisies, de RES energieopgave, basismodules voor niet-erfgoedambtenaren en werken onder de Omgevingswet.

Excursie “samen slimmer”, werken onder de Omgevingswet, MOOI Noord-Holland

Het herontwikkelingsgebied Varne Buiten heeft een aantal jaren voor aardig wat aanvragen gezorgd. Een van die aanvragen betrof een appartementencomplex. Eigenlijk één van de drie appartementencomplexen die daar bedacht zijn. Voor de drie gebouwen is een aparte beeldregienotitie opgesteld vanwege het beeldbepalende karakter aan de Omloop.

De gebouwen moeten een horizontaal architectonisch karakter krijgen, de hoeken van het gebouw en de balkons worden afgerond en de aansluiting van het gebouw op het maaiveld moet worden ontkoppeld door een terugliggende plint.

Ondanks dat het gebouw sociale woningbouw betreft, verwacht de commissie dat aan de uitgangspunten wordt voldaan. Een van de opvallendste verschillen met de twee andere gebouwen betreft de afrondingen. Bij de twee andere gebouwen lopen ze meer door, hier komen er hoeken. Uiteindelijk komen op de hoeken rondingen die over gaan in een kruisverband. De ramen worden erg streng gepositioneerd. Dit kan wat losser en opener. Zeker aan de zuidkant oogt de gevel gesloten. Het horizontale beeld wordt niet ondersteund door de plaatsing van de vensterkozijnen. Het gebouw en perceel moeten landschappelijk aansluiten op de overige gebouwen. Dit zal een opgave van een landschapsarchitect zijn.

Er is gevolg gegeven aan de uitgangspunten van de beeldnotitie, maar het is duidelijk dat het intussen gerealiseerde appartementencomplex wel familie is van de overige twee gebouwen, maar geen zusje.

Dit is goed te zien aan de rondingen (zie hieronder) die minder royaal zijn. De twee overige gebouwen kennen ook meer alzijdigheid, terwijl het derde gebouw ook gevels kent die meer
gesloten zijn.

De drie appartementencomplexen op een rij, MOOI Noord-Holland

Rondingen bij het huurappartementencomplex, MOOI Noord-Holland

Rondingen bij een van de koopappartementen complexen, MOOI Noord-Holland

Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op maandag 22 mei 2023 vond het jaarlijkse evaluatiegesprek plaats met wethouder Ronald Vennik. Het jaarverslag 2022 is daarbij besproken en de voorbeelden en aanbevelingen in het verslag zijn waar nodig toegelicht. Wederzijds is kennis genomen van inzichten met betrekking tot de betekenis van de advisering over ‘goede omgevingskwaliteit’ in het algemeen en de wijze van opereren van de adviescommissie in het bijzonder. De afgelopen jaren zet de commissie in haar adviezen ook accenten waar het gaat om duurzaamheid, klimaatadaptatie en natuurinclusief bouwen zowel wat betreft het bouwen als wat betreft het inrichten van de openbare ruimte. De onderlinge samenwerking zowel bestuurlijk als ambtelijk wordt over het algemeen als plezierig ervaren en de portefeuillehouder kon zich goed vinden in hetgeen over het advieswerk in het jaarverslag is opgenomen. Afgesproken is om één of twee keer per jaar een algemeen stedenbouwkundig overleg te houden om de hoofdlijnen van ontwikkelingen te bespreken. Op deze manier kan de commissie bij grotere of ingrijpende ontwikkelingen eerder adviseren, passend bij de komende Omgevingswet.

Overige aanbevelingen door de commissie
De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heiloo doet – vanuit haar ervaringen en inzichten – nog de volgende aanbevelingen:

• In het omgevingsplan zullen oude kaders meegenomen worden. Deze kaders dienen dan wel vastgesteld te zijn als beoordelingskaders voor de ARK.
• Warmtepompen horen intussen bij nieuwe woningen en kleine windmolens kunnen worden aangevraagd als energievoorziening. Ze kunnen grote impact hebben op de omgevingskwaliteit. De commissie mist richtlijnen en zou graag zien dat de gemeente beoordelingskaders opstelt om dergelijke installaties goed te kunnen beoordelen.
• Op veel plekken wordt gezocht naar verdichting, hetgeen voorstelbaar is. Dit moet echter wel gepaard gaan met een goede inrichting openbare ruimte om de leefkwaliteit te waarborgen.
• Het valt aan te bevelen om twee of drie keer per jaar een algemeen stedenbouwkundig overleg te houden om de ontwikkelingen binnen de gemeente te bespreken. Eventuele dwarsverbanden kunnen dan sneller opgepakt worden.
• Neem de commissie mee in plannen die de openbare ruimte betreffen. Zoals de ontwikkelingen rondom het centrum.
• In het nieuwe gemeentelijke instrumentarium en met name in de omgevingsvisie en het omgevingsplan worden nieuwe kaders, doelen en regels ontwikkeld. Uw commissieleden – onze adviseurs – worden graag betrokken bij de ontwikkeling van deze kaders. We hebben inmiddels ruime ervaring opgedaan bij het ontwikkelen van nieuwe minder gedetailleerde en op maatschappelijke doelen en rendement gebaseerde kaders. Deze knowhow stellen we graag ter beschikking.
• Bovendien zien wij dat er belangrijke aspecten kunnen meeliften bij de advisering. Een belangrijke factor voor ruimtelijke kwaliteit is de toekomstwaarde. Het belang hiervan zal de komende jaren uiting krijgen in een grotere aandacht voor duurzaamheid, biodiversiteit, klimaatadaptatie, natuur inclusief bouwen, respect voor landschap, water en bodem, en op het sociale vlak toename van de aandacht voor participatie en kansengelijkheid. Het zijn onderwerpen die onze adviseurs zich als specialisten eigen maken om als vanzelfsprekend bij de advisering te betrekken.
• Er speelt op dit moment veel als het gaat om de verankering van erfgoed in het toekomstige omgevingsbeleid en dit vergt veel van de erfgoedspecialisten bij gemeenten. Onze ervaring is dat er op veel plekken tekort aan capaciteit is. Bovendien is menskracht moeilijk te vinden. Met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland proberen we waar het kan binnen bepaalde grenzen ondersteuning te bieden. Laat vooral weten wanneer hulp gewenst is.

Tot slot
Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heiloo aan de hand van de geldende beleidskaders adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Dit is een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen.

De plannen in dit jaarverslag zijn slechts een greep uit de vele uiteenlopende plannen waarover de commissie dit jaar heeft mogen adviseren. Wij nodigen u van harte uit om in 2023 (digitaal) bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.

Vergadering grote commissie met bezoek, MOOI Noord-Holland

In 2022 vond de prijsuitreiking van de Arie Keppler plaats. Dit is een tweejaarlijkse prijs van de Stichting MOOI Noord-Holland. Voor de gemeente Heiloo werd één inzending gedaan.

Inzending Arie Keppler Prijs 2022, Ontwerp Sander Douma Architecten, foto Bo van de Wall Perne

Arie Keppler Prijs 2022